Leefstijladviezen

Natrium

Natrium is nodig om de vochthuishouding en de bloeddruk op peil te houden. Daarnaast speelt natrium een rol in de prikkelgeleiding langs zenuwen en de werking van de spieren. Een volwassene heeft ongeveer 1, 25 g zout nodig per dag. Dit is wat van nature in onze voeding zit. De hoeveelheid die wij binnenkrijgen is doorgaans veel groter (9-12 g per dag).

Recente onderzoeken laten zien dat er geen bewijs is voor een strikte natriumbeperking bij mensen met hartfalen (5, 6, 7).

Het advies zoals is opgesteld door de Gezondheidsraad in de richtlijn goede voeding (8) is om dagelijks niet meer dan 6 g zout te gebruiken.

Het beperken van de hoeveelheid zout in de voeding kan helpen bij de bestrijding van symptomen van stuwing bij patiënten met hartfalen in NYHA-klasse III en IV.

Basisregels (9) om de hoeveelheid natrium in voeding te beperken zijn:

• gebruik geen zout bij de bereiding van de maaltijden

• voeg aan tafel geen zout toe aan het eten

• gebruik zo min mogelijk industrieel bereide producten

Zoutvervangers

Er zijn diverse mineralen en dieetzouten verkrijgbaar. Hierbij is natrium gedeeltelijk of helemaal vervangen door kalium. Deze kunnen niet onbeperkt gebruikt worden.

Bij het gebruik van kaliumsparende diuretica of ACE remmers, of bij een slechte nierfunctie moet het kalium regelmatig gecontroleerd worden. Bij hyperkaliëmie wordt het gebruik van kaliumhoudend zout afgeraden. Zeezout, aromazout en kruidenzout bevat evenveel zout als gewoon zout.

Richtlijnen goede voeding

• eet gevarieerd

• eet niet teveel en beweeg voldoende

• eet minder verzadigd vet

• eet veel groente, fruit en brood

• eet veilig (voedselinfectie)

• obstipatie: komt geregeld voor bij mensen met hartfalen. Oorzaak is verminderde lichamelijke activiteit, daarnaast kan vochtbeperking een rol spelen. Adviseer niet op te houden en uit te stellen. Soms is medicatie nodig als ondersteuning.

• jicht: Komt veel voor bij cliënten met hartfalen.

Voedingsadviezen ter voorkoming van een jichtaanval

• wees matig met alcohol

• val af bij overgewicht (link naar overgewicht)

• frisdranken en sinaasappelsap kunnen een jichtaanval uitlokken bij mensen die daar gevoelig voor zijn. Kies light frisdranken, water, koffie, thee en magere melkdranken

• gebruik niet meer dan 1 portie vlees per dag

• beperk het gebruik van vis en zeevruchten

• beperk het gebruik van suiker honing en producten waaraan dit is toegevoegd

• voor de uitscheiding van urinezuur wordt geadviseerd veel te drinken, maar let op bij een vochtbeperking

• volg pas een purinebeperkt dieet als de arts dat adviseert.

Ongewenst gewichtsverlies bij hartfalen

Voor mensen met hartfalen is het van belang om ongewenst gewichtsverlies zo veel mogelijk te voorkomen. De pathofysiologie van ongewenst gewichtsverlies bij hartfalen wordt toegeschreven aan immunologische en neuro hormonale veranderingen. Ook is er sprake van minder inname van voedingsstoffen als gevolg van vermoeidheid, dyspneu, leverstuwing en oedeem. Verlies van spiermassa als gevolg van inactiviteit.

Wanneer is er sprake van ondervoeding ?

• bij ongewenst gewichtsverlies ⪰ 6% in de laatste 6-12 maanden

• Bij een body mass index van < 18,5

• Ouderen (>65 jaar) zijn ondervoed bij een BMI van < 20kg/m2 (10).

Meetinstrumenten bij ondervoeding

De meest gebruikte gevalideerde screeningsinstrumenten in Nederland zijn Malnutrition Universal Tool (MUST) en de Short Nutrition Assessment Questionnaire (SNAQ)

Malnutrition Universal Screening Tool – Meetinstrumenten in de zorg (meetinstrumentenzorg.nl)

Meetinstrument_SNAQ.pdf (pallialine.nl)

Lichaamsgewicht

Geef het advies om (indien mogelijk en wenselijk) dagelijks te wegen en geef instructie om bij een toename van 2 kg lichaamsgewicht per 3 dagen contact op te nemen met de behandelaar (tenzij de patiënt een afspraak heeft over b.v. het zelfstandig tijdelijk ophogen van diuretica).

Lichaamsbeweging en conditietraining

Adviseer voldoende beweging eventueel volgens een hartfalen revalidatieprogramma van het ziekenhuis of in samenwerking met een fysiotherapeut in de woonomgeving van de patiënt. Bij beperkingen (aan energie) bij beweging kan een ergotherapeut meekijken en waar gewenst (hulpmiddelen) adviseren (11).

Overgewicht

Men spreekt van overgewicht bij een BMI > 25 kg m2, er is sprake van obesitas bij een BMI > 30kg/m2. Aangezien overgewicht en obesitas zorgt voor een hoge bloeddruk, een toename van het bloedvolume en verhoogde vullingsdrukken wordt het advies gegeven af te vallen. Het doel is om de symptomen te verminderen, progressie van hartfalen te beperken, waarmee het algemeen welbevinden wordt geoptimaliseerd.

Verpleegkundige interventies:

• Adviseren om een diëtiste in te schakelen. De diëtiste zal zich opstellen als een coach. Ze zal de cliënt stimuleren zijn sterke kant te verbeteren en aan de zwakke kant te gaan werken. Uitgangspunt hierbij is de voedingsgewoonte van de cliënt.

• Begeleiden bij en stimuleren van het advies van de diëtiste.

Note: Bij hartfalen NYHA klasse III-IV wordt niet routinematig geadviseerd af te vallen, omdat bij verdere progressie van hartfalen ongewild gewichtsverlies en anorexia veel voorkomen.

Alcoholgebruik

Het advies van de Gezondheidsraad is voor mannen niet meer dan twee alcoholconsumpties per dag, voor vrouwen niet meer dan één. Als hartfalen veroorzaakt wordt door overmatig alcoholgebruik, is het advies dit volledig te staken (2).

Medicatie

Vermijd het gebruik van NSAID`s.

Met patiënten die in staat zijn om goed om te gaan met medicatie kunnen afspraken gemaakt worden over het tijdelijk zelfstandig verlagen of ophogen van medicatie. (b.v. diuretica verhogen bij toename van het lichaamsgewicht of tijdelijk verlagen bij diarree, braken, koorts en warm weer.)

Meer informatie

Hartwijzer

Thuisarts